Brood en Spelen

De prijsvraag Brood en Spelen doet een beroep op boeren en ondernemende grondeigenaren: Ontwikkel samen met ontwerpers en anderen met vernieuwende ideeën perspectieven voor het platteland. Initiatiefnemers Floris Alkemade (Rijksbouwmeester) en Berno Strootman (Rijksadviseur voor het Landschap) roepen grondeigenaren in Noord-Brabant, Overijssel en Gelderland en ontwerpers op om gezamenlijk radicale, realistische en realiseerbare voorstellen uit te werken voor de grote opgaven waar het platteland voor staat.

We zijn er trots op de initiatiefnemers van de winnende inzending Weet wat je Eet van dienst te zijn om hun voornemens om te zetten in een ambitieus en haalbaar plan. Dit doen we samen met Giesen Architecture en consultant innovatieve landbouw Eveline Stilma.

Natuurboerderij Wittenhorst brengt met de voedselcoöperatie ‘Weet wat je eet’ boeren en burgers met elkaar in verbinding. Lokale, startende boeren kunnen binnen de voedselcoöperatie hun natuurvriendelijke, lokaal geproduceerde producten aanbieden. Zo komen consumenten in contact met de bron van hun voedsel en komt de boer in contact met de afnemers van zijn producten. De betrokkenheid van de consumenten groeit, evenals hun kennis van de productie. Door directe afzet wordt de beleving van de consument versterkt, zijn de producten vers én is voedselverspilling minimaal.

Het bestaande erf wordt gekoesterd, elk gebouw wordt in zijn waarde gelaten. Met beperkte ingrepen wordt het erf een bruisende plek waar alle functies van de natuurboerderij ondergebracht kunnen worden. Bestaande opstallen vormen hierbij de basis. Zo verrijst in de vormalige ligboxenstal een kas. Een deel wordt getransformeerd tot potstal, een ander deel wordt toilet- en doucheruimte. De kapschuur en oude stallen worden gebruikt als opstel- en werkplaats, de kippenschuur wordt opgeknapt en een bestaande overkapping wordt ingezet voor het huisvesten van bijen.

Uit de landschapsanalyse is gebleken dat de ondergrond waarop natuurboerderij Wittenhorst ligt niet tot de beste landbouwgrond van Nederland behoort. De bodem bevat weinig organische stof en weinig bodemleven. Eén van de uitdagingen van Ank en Vincent is dan ook om de bodem op een natuurlijke manier te verbeteren. Hiervoor wordt gebruik gemaakt van oude technieken, maar er zijn ook vernieuwende ideeën uitgedacht, allemaal gebaseerd op ‘kringloopdenken’.

Een belangrijke gedachte bij het verbeteren van de bodem is dat beplanting daarbij een belangrijke rol kan spelen. Verschillende bomen, struiken en kruiden zijn bijvoorbeeld in staat om stikstof te binden of halen met hun wortels belangrijke spore-elementen uit de (diepe) ondergrond. Als het blad of de plantendelen van dergelijke bomen, struiken en kruiden verteert, komen de spore-elementen ten goede aan andere (voedsel)gewassen.

Op een groot deel van de percelen van natuurboerderij Wittenhorst zullen dan ook stikstofbindende bomen aangeplant worden, al dan niet in combinatie met een ondergroei van eveneens stikstofbindende struiken. Stikstof dat door deze bomen wordt gebonden, komt eveneens ten goede aan andere gewassen die op het perceel groeien. De jaarlijkse bladval zorgt er bovendien voor dat de organische stof in de bodem toeneemt en dat spore-elementen beschikbaar komen. Het toevoegen van kunstmatige meststoffen is dan ook niet langer nodig. De aangeplante bomen en struiken vormen geen bos. Het open landschap met de schitterende doorkijken van de flank van de stuwwal naar de open broekgronden blijft behouden.

Een belangrijk onderdeel van het bedrijfsplan van natuurboerderij Wittenhorst zal gevormd worden door rundvee. Dit vee levert niet alleen inkomsten door de verkoop van vlees. De mest is nodig om de bodem verder te verbeteren. Als de koeien buiten lopen zal deze mest meteen in de wei terecht komen, waar kippen, kauwen en insecten voor de verdere verspreiding zullen zorgen. Voor een deel wordt deze mest opgevangen in een potstal. Zo mogelijk bestaat het strooisel in deze potstal uit heideplaggen die vrij komen in het aangrenzende natuurgebied. Zo wordt een oud systeem opnieuw ingzet: heideplaggen van de hoge, droge gronden worden gebruikt als strooisel in de potstal. Vervolgens dienen de plaggen, vermengd met mest, als bemesting van de landbouwpercelen. Zo wordt niet alleen een lokale kringloop gesloten, maar wordt ook voorkomen dat het strooisel over grotere afstand vervoerd moet worden.

Langs de snelweg wordt een ‘bladcompostbos’ aangelegd. Enerzijds heeft deze beplanting tot doel het erf enige luwte ten aanzien van zicht, geluid en fijnstof te verschaffen. Tegelijkertijd kan ieder najaar het blad verzameld worden voor de ontwikkeling van bladcompost. Voor de bomen zal deze afvoer van organisch materiaal geen negatief effect hebben. De snelweg is een permanente bron van stikstof die de bomen kunnen gebruiken voor hun groei. Het verzamelde blad kan eventueel aangevuld worden met blad dat in Stokkum bij particulieren wordt ingezameld. Eenmaal verwerkt tot compost is het blad een waardevolle bron van organisch materiaal die zal bijdragen aan een gezonde bodem op de percelen van natuurboerderij Wittenhorst.